Þegar pönkararnir héngu á Hlemmi

Árið 1978 var byggingin á Hlemmi reist sem ein af aðalskiptistöðvum Strætó bs. í Reykjavík. Byggingin þótti á sínum tíma mikil nýlunda og átti upphaflega að gegna hlutverki huggulegs markaðstorgs, fyrir utan það að vera stærsta samgöngumiðstöð borgarinnar. Þær áætlanir snerust í raun upp í andhverfu sínu og um árabil var Hlemmur helsta afdrep útigangsfólks, ungmenna og annarra sem á þessum tíma höfðu í fá hús að venda.

Upp úr 1980 varð Hlemmur að einum helsta samkomustað ungra pönkara, sem héngu þar á daginn, og hugtakið „Hlemmari“ varð til.

Sumir Hlemmarar urðu seinna meir þjóðþekktir einstaklingar, þar á meðal Jón Gnarr leikari og fyrrum borgarstjóri, en í skáldævisögu sinni Sjóræninginn sem kom út árið 2012 rifjar hann meðal annars upp mótunarár sín á Hlemmi. 

Birgitta Jónsdóttir þingkona var sömuleiðis í hópi þeirri ungmenna sem fengu á sig stimpilinn Hlemmari á sínum tíma. Í viðtali við DV árið 2010 rifjaði Birgitta upp unglingsárin, þegar hún gerðist pönkari og „dálítill villingur“ eins og hún orðar það.

„Ég skrópaði oft í skólanum og húkkaði mér far til Reykjavíkur þar sem ég hékk á Hlemmi með hinum pönkurunum. Ég var fyrsta stelpan á Íslandi til að skarta alvöru hanakambi.“

Hver klíka átti sitt horn

Margrét Birna Kolbrúnardóttir kom á Hlemm eftir langvarandi einelti haustið 1980. Hún var þá 17 ára gömul og hætt námi, með brösótta reynslu af því að stunda vinnu og var að eigin sögn með mjög lágt sjálfsmat. Síðastliðið vor skilaði Margrét inn lokaritgerð í hagnýtri menningarmiðlun við Háskóla Íslands (HÍ) þar sem hún rifjar meðal annars upp árin sín á Hlemmi og samfélaginu sem hún kynntist þar.

„Hlemmurinn var yfirfullur af lífi og þarna var allskonar fólk, bæði rónar, smáglæponar og týndir krakkar eins og ég. Þarna upplifði ég ótrúlegt frelsi, kynntist sjálfri mér upp á nýtt og eignaðist vini sem ég gat treyst. Ég fékk frið fyrir eineltinu því að þarna var enginn til að kalla mig ljótum nöfnum," segir Margrét.

Ég vissi ekki að svona samfélag væri til og þegar ég lít til baka finnst mér það sérstaklega merkilegt að það skuli hafa verið á Hlemmi, á meðal fólks sem flest var ekki í góðri stöðu félagslega. Meðal krakkanna var hópur af strákum sem höfðu verið á Breiðavík, allt svalir náungar og lífsreyndir, og ekki höfðum við hugmynd um þann hrylling sem þeir höfðu gengið í gegnum þar. Samvera okkar á Hlemmi snerist um að hafa gaman og létta okkur lífið og við vorum ekki mikið að kafa í einhver vandamál sem við vissum ekki annað en að við ættum sjálf alla sökina á.

Margrét rifjar upp hvernig hver klíka átti sitt horn á Hlemmi og svo var valsað á milli.

„Rónarnir fyrir framan blómabúðina, smákrimmarnir við norðurinnganginn, við pönkararnir í suðausturhorninu og svo framvegis. Og svo allir í graut í miðjunni. Við gerðum Hlemm að okkar eigin félagsmiðstöð þar sem við hittum félagana, hlógum saman og gerðum eitthvað skemmtilegt. Þar sem við gátum ráðið okkur sjálf.

Við sem vorum saman á Hlemmi veturinn 1980-1981 gerðum hann að okkar stað. Við sóttum þangað vegna fólksins sem við vissum að yrði þar, vegna öryggisins sem fylgdi því að vita að við myndum alltaf finna einhvern til að tala við, þar sem við þurftum ekki að setja upp neina grímu. Við fengum eitthvað þar sem okkur bauðst hvergi annars staðar, ekki í skólanum, ekki heima. 

Það voru margir mismunandi hópar á Hlemmi og á milli þeirra var þægilegt andrúmsloft. Ein stelpan sat og prjónaði heilu dagana og í kringum hana var hálfgerður saumaklúbbur þar sem var kjaftað og hlegið. Hún fór síðar í hjúkrunarfræði og starfar enn við það.  Í dag veit ég að margir voru með þunga baksögu en hún var ekki rædd, enda bauð umhverfið ekki upp á það á þeim tíma. Hlemmurinn var staður til að koma saman og hafa gaman og varpa af sér vandamálunum.“

Meðfylgjandi ljósmyndir voru á Hlemmi á árunum 1981-1983 og eru í eigu Ljósmyndasafns Reykjavíkur.

Um Ljósmyndasafnið

Ljósmyndasafn Reykjavíkur er miðstöð ljósmynda þar sem fortíðin og nútíminn mætast. Markmið safnsins er að varðveita, safna og sýna bæði sögulega og samtímaljósmyndun í listrænu, félags- og menningarlegu samhengi. Í Ljósmyndasafni Reykjavíkur eru nú varðveittar um 6,5 milljónir ljósmynda af ýmsum stærðum og gerðum. Elstu myndirnar eru frá því um 1860 og þær yngstu frá 2020. Ljósmyndasafn Reykjavíkur setur upp á annan tug sýninga ár hvert. Markmiðið er að kynna íslenska ljósmyndara og koma á framfæri, sýna verk úr safneign sem og að sýna verk erlendra ljósmyndara.