Keypti eftir­líkingu á 27 milljónir og situr uppi með Svarta-Pétur

Það sem meira er, svo virðist sem Siegel sitji uppi með taflborðið. Hann stefndi seljanda en afar athyglisverður og ítarlegur dómur í málinu féll í Héraðsdómi Reykjaness í byrjun mánaðarins á þá leið að seljandinn Páll G. Jónsson, oftast kenndur við Pólaris, hafi mátt selja borðið. Þá á þeim forsendum að Siegel hafi ekki getað sýnt fram á að Páll hafi ekki verið í góðri trú með að þetta væri borðið sem teflt var á í einvíginu „er hann gekk frá sölu á skáksettinu til stefnanda í nóvember 2012,“ segir í dómsorði Ástríðar Grímsdóttur héraðsdómara. Þannig keypti Bandaríkjamaðurinn köttinn í sekknum. Hann hefur nú ákveðið að áfrýja málinu til Landsréttar.

Siegel ætlar ekki að sitja uppi með Svarta-Pétur

Lögmaður Siegels, Sveinbjörn Claessen, staðfestir það í samtali við Vísi. Hann segir málið margslungið, reyndar bráðskemmtilegt og athyglisvert. Og hann telur dóminn heilt yfir ágætlega unninn en gerir athugasemdir við niðurlagið.

En ekki aðeins er því hafnað að Siegel fái kaupsamningnum rift heldur er honum gert að greiða Páli í Pólaris 2,4 milljónir króna í málskostnað.

„Hann telur sig hafa undir höndum borð sem nú liggur fyrir að er ekki borð sem teflt var á, á sviði Laugardalshallarinnar,“ segir Sveinbjörn. Skjólstæðingur hans telji hinn lögfræðilega rökstuðning ekki ganga upp. Og líti svo á að hann sitji uppi með borð sem hann gaf 26,5 milljónir fyrir en sé harla lítils virði.

„Hann er ekki með borðið sem teflt var á og verðgildið var með þeim formerkjum að þetta væri borðið, eina sanna, eða platan. Þetta er ein af eftirlíkingunum, eða „replicunum“. Eftirgerð getur aldrei verið eins verðmæt. Það liggur í hlutarins eðli,“ segir Sveinbjörn.

Eins og áður sagði er málið margslungið, flókið og má rekja upphaf þess allt aftur til ársins 1972. Ekki ætti að þurfa að fara mörgum orðum um sögulegt mikilvægi einvígis aldarinnar milli Fischers og Spasskí sem fram fór í Laugardalshöll. Það er af sagnfræðingum sagt marka upphaf endaloka kalda stríðsins. Þarna áttust við undrabarnið Fischer og  svoSpasskí, skilgetið afkvæmi hins gríðarsterka sovéska skákskóla sem hafði svo gott sem einokað alþjóðlega skákheiminn í áratugi.

Flækjustigið verulegt

Í dómnum er rakið í löngu máli hvað varð um skákborðin sem notuð voru í einvíginu, en þau hafa vitaskuld sagnfræðilegt gildi. Flækjustig í málinu má meðal annars rekja til vandamála sem tengdust sérviskulegum kröfum Fischers og svo þess að Skáksambandi Íslands virðist hafa verið mislagðar hendur með að halda utan um munina sem einvíginu tengdust með skilmerkilegum hætti.

Vitnað er til fréttar Morgunblaðsins frá 30. apríl 2012 þar sem greint er frá því að smíðuð hafi verið þrjú sett af skákborðum á sínum tíma og svo hliðarborðum, auk steinborðs sem er nú í vörslu Þjóðminjasafnsins. Borðin voru smíðuð samkvæmt teikningum Gunnars Magnússonar húsgagnaarkítekts. Var eitt tréborðanna notað í einvíginu, nánar tiltekið í 3. skák einvígisins sem og í skákum 7-21. Hin tvö voru ekki notuð en árituð af skákmeisturunum.

Þá er í dómnum vitnað til greinar Guðmundar G. Þórarinssonar sem birtist í Morgunblaðinu 3. maí 2012 en tilefni skrifa hans var umdeild sala hans sjálfs á taflmönnum sem notaðir voru í einvíginu auk borðs áritað af þeim Fischer og Spasskí. Þessa muni fékk hann sem gjöf frá Skáksambandinu fyrir starf sitt í tengslum við einvígið mikla. Guðmundur lét svo þessa muni frá sér vegna persónulegra fjárhagsvandræða með þeim orðum að honum þætti forkastanlegt að sjá munina fara úr land, en þá sendi hann til uppboðsfyrirtækisins Philip Weiss. Eins og smá í meðfylgjandi frétt Fréttablaðsins frá 23. mars 2011.

Páll eignast tvö árituð skákborð

Svo virðist sem þessi sala Guðmundar á gjöfum Skáksambandsins hafi orðið til að koma hreyfingu á þessi mál öll sem snúa að munum sem tengjast einvígi aldarinnar.

Í dómnum er efni áðurnefndrar greinar Guðmundar rakið en hann vitnar til bókar Þráins Guðmundssonar um sögu Skáksambandsins þar sem segir af sölu á taflmunum sem ætlað var að bjarga bágbornum fjárhag sambandsins. 

Borðunum átti að fylgja taflplatan, viðarplata, sem síðari hluti einvígisins var tefldur á. Þar segi að tilraunir Skáksambandsins að selja borðin erlendis hafi ekki borið árangur en þau voru meðal annars boðin Íranskeisara og háttsettum mönnum hjá Alþjóðaskáksambandinu.

„Að lokum keypti Páll G. Jónsson bæði borðin með taflplötunum, viðarplötum sem áritaðar voru af Fischer og Spasskí, ásamt hliðarborðum, taflmönnum og klukku sem voru sömu gerðar og notað var í einvíginu. Páll styrkti þannig fjárhag sambandsins og hefur nú átt þessa hluti í nærfellt fjörutíu ár.“ Og: „Af bók Þráins og undirrituðum skjölum sem Sverrir hefur undir höndum má ráða að Páll hafi keypt taflplötuna sem 7.-21. skákin var tefld á. Þessi fjárvana áhugamannasamtök, Skáksambandið, seldu þennan grip fyrir nær fjörutíu árum í fjáröflunarskyni og freistuðu þess að selja hann úr landi,“ segir í grein Guðmundar.

Páll kemur skákborði í verð fyrir fúlgur fjár

Og enn er vitnað til gamalla blaðaskrifa um málið í dómnum, nú til greinar Páls sjálfs sem ritaði grein í Morgunblaðið 10. maí 2012 þar sem hann rekur sögu skáborðanna. Þar segir Páll meðal annars: „Árið 1974 ákvað Skáksamband Íslands að láta smíða tvær frumeftirgerðir af upphaflega borðinu í samráði við Gunnar, nákvæmlega eins í alla staði og úr sama viði.“

Páll greinir frá því að það hafi endað með því að hann eignaðist „bæði borðin“ 1976 og þau hafi síðan verið í hans vörslu. Sem notuð voru til sýninga og lánuð í einvígi Horts og Spasskí 1977. Ekki liggur fyrir í málinu hvað Páll greiddi Skáksambandinu fyrir borðin.

Páll reyndi um þetta leyti að koma skákborðunum í verð og sendi annað þeirra á uppboð til Bruun Rasmussen uppboðshaldara í Kaupmannahöfn vorið 2012. En ekki fékkst að mati Páls viðunandi verð.

Það er svo í kjölfar þess að Noah Siegel, fjárfestir í New York, skákmaður og áhugamaður um þá hugaríþrótt, grennslast fyrir um borðið hjá Bruun. Til að gera langa sögu stutta samdist um kaup hans á einu skákborði, tveimur hliðarborðum, einu setti af Staunton-skákmönnum, einni Garde-skákklukku og einu áritaðu tréborði, 12. nóvember 2012.

Vonar að uppboðsbrask sé nú að baki

Lykilvitni í málinu er Helgi Ólafsson stórmeistari sem situr í stjórn Fischersetursins á Selfossi ásamt Jóhanni Hjartarsyni stórmeistara og fleirum.

„Það stendur eftir í málinu er að þetta uppboðsbrask er nú að baki og að rétt borð var aldrei boðið upp. Yfirgnæfandi líkur eru á að hið rétta borð, og það er haft eftir áreiðanlegum heimildum, sé í eigu og vörslu Skáksambands Íslands,“ segir Helgi í samtali við Vísi.

Já! Hafi einhver haldið að þetta mál væri ekki orðið nógu flókið þá fer það fyrst nú að taka á sig reyfarakenndan blæ. Siegel hafði á ákveðnum tímapunkti viljað áframselja hið sögufræga borð sem hann taldi að væri Borð-ið, með stórum staf og greini, en þá kom babb í bátinn. Til stóð að bjóða borðið upp hjá Heritage auction í New York í nóvember 2016. En ekkert varð af sölu þó það hafi vakið athygli í skákheiminum að þarna væri sögufrægur hlutur falur.

Efasemdir um uppruna vakna

Þann 8. desember 2018, birti Helgi Ólafsson grein í Morgunblaðinu undir fyrirsögninni: „Hvar er skákborðið sem Fischer og Spasskí notuðu 16 sinnum?“

Helgi var og er eðlilega áhugasamur um þessa sögu alla og þeirra muna sem henni tengjast og hafði ásamt Jóhanni Hjartarsyni og Jóni Gústafssyni lagst í rannsóknir á málinu. Þeim sýndist sem hér færi eitt og annað milli mála.

Í grein Helga er spurt hvort „rétt skákborð“ verið boðið upp hjá Heritage auction og þá Bruun Rasmussen á sínum tíma. Helgi segist telja að góð ljósmynd gæti leitt sannleikann í ljós en þær fáu myndir sem hann hefur komist yfir hafi ekki verið í nægjanlega góðri upplausn. Þá gerist það að við hann hefur samband gamall kunningi sem kom á fundi með honum og spænskum manni, Alberto Canagueral, sem skrifaði um einvígið fyrir spænsk blöð. Meðal vina sem Alberto eignaðist var Sigurður Jakobsson næturvörður í Laugardalshöll.

„Þegar kvölda tók fór Alberto stundum í Höllina til að heilsa upp á Sigurð. Myndin sem hann sendi mér frá Barcelona og fylgir þessari grein er tekin af sviðinu eftir að síðustu skákinni lauk. Tréborðið sem á voru tefldar skákirnar sextán er þarna í allri sinni dýrð,“ skrifar Helgi… „en takið eftir – línurnar á reitunum vísa í aðra átt. Enn er því fullkomin óvissa um það hvar tréborðið er niðurkomið.“

Siegel uppgötvar sér til skelfingar að hann keypti replicu

Helgi segist í samtali við Vísi hafa furðað sig á því á sínum tíma að viðbrögð við grein hans hafi verið nákvæmlega engin. Þó myndin sem hann birti ætti að valda straumhvörfum í málinu öllu. Myndin sýndi að borð sem hafði ratað á uppboð og kynnt sem borðið eina og sanna væri það ekki, vegna æða í viði borðsins. Æðar rétta borðsins væru lóðréttar við rétta upphafsstöðu skákborðs en skákborðið áritaða væri hins vegar með æðum viðar sem lágu þversum.

Helgi segir að eðlilegt hefði mátt ætla að einhver viðbrögð yrðu frá Skáksambandinu eða þeim sem voru að selja borðið en það hafi á þeim tíma verið alger þögn.

Fyrir tveimur árum, eða 2021, setti uppboðshaldari Noah Siegel, fulltrúi Heritage Aucton, sig í samband við Helga með milligöngu Fischersetursins. Hann hafði þá haft pata af því að hér væri eitthvað málum blandið er varðaði uppruna borðsins.

Helgi fræddi hann um að rannsóknir hans hafi leitt í ljós að viðarplatan sem 3. skák sem og skákir 7-21 hafi ekki verið árituð. Borðið sem fylgdi þegar Guðmundur G. Þórarinsson seldi skákmenn sem notaðir voru í 3. skák væri eitt 15 viðarborða sem smíðuð voru vegna einvígisins. Það er svo í kjölfar þess að tvær grímur fara að renna á Siegel og hann stefndi Páli í kjölfarið og vill að kaupunum sé rift. Nú orðinn viss um að hann hafi keypt köttinn í sekknum.

Rétta borðið kemur í leitirnar

En hvar er þá hið rétta borð eins og Helgi spyr í áðurnefndri grein sinni? Svar við þeirri gátu virðist mega finna í dómsorði. Nánar tiltekið í vitnisburði Jóhanns Hjartarsonar sem hafði unnið að rannsókn ljósmyndar Albertos ásamt Helga og Jóni Gústafssyni.

„Í október 2021 hafði vitnið fengið upplýsingar um að það væru skákbretti niðri í Skáksambandi og haft væri eftir Ásdísi Bragadóttur, framkvæmdastjóra Sambandsins til margra ára, að það bæri brettið sem notað var í einvíginu. Hafi hún haft þær upplýsingar frá Þráni Guðmundssyni, fyrrverandi forseta Skáksambandsins. 

Við rannsókn á ljósmyndinni hafi komið í ljós að svo til nákvæmlega eins æðar hafi legið í reitum taflborðsins á ljósmyndinni og því taflborði sem væri í vörslu Fischersetursins. Borðið sé sérstakt að því leyti að það sé smíðaður rammi í kringum skákplötuna sem sé mjög sérstakt,“ segir í dómsorði.

Fleiri báru vitni fyrir dómnum varðandi þetta atriði þar sem mynd af borðinu sem er nú á Fischersetrinu og mynd Albertos voru bornar saman; Jón Gústafsson, sem ólst upp hjá trésmiði og þekki þessi mál því vel sagði að reitir í báðum borðum hafi haft nákvæmlega eins æðar í viðnum, en æðar í viði séu eins og fingraför viðarins. Útilokað sé að framleiða eins viðarborð. Þá mætti Ásdís Bragadóttir í vitnastúku og greindi frá því að þegar hún hætti hjá Skáksambandinu 2019 hafi borðið enn verið í geymslu inni í rauðu teppi. „Lýsti vitnið taflborðinu þannig að það væri ekki alveg gegnheilt og rammi utan um borðið.“

Skáksambandið lukkulegt en Siegel ekki

Ekki þarf frekari vitnanna við. Eða svo telur Gunnar Björnsson forseti Skáksambandsins vera en hann fylgdist vitaskuld grannt með málarekstrinum og niðurstöðu þess.

„Hið raunverulega borð er nú á Fischersetri á Selfossi. Í eigu okkar. Í okkar vörslu. Sem er mjög skemmtilegt.“

Gunnar segir um afar sérstakt mál að ræða sem teygi rætur sínar langt aftur í tímann. Hann vill ekki lýsa skoðun á niðurstöðunni. Og telur reyndar að replican hljóti að vera einhvers virði. En umrædd plata, borðið sem Fischer og Spasskí tefldu á, sé óáritað og ekki eins veglegt og hin sem smíðuð voru. Nú sé dómarinn búinn að segja að Páll hafi ekki átt borðið sem notað var, en það sé til og í eigu sambandsins. „Við erum glöð með það.“

Sá sem hins vegar er ekki glaður með það er Noel Siegel sem ætlar að áfrýja niðurstöðunni. Hann telur víst að Páll hljóti að hafa vitað að vafi léki á um að borðið væri hið eina sanna. Án þess að hafa nokkru sinni látið það í ljós við sig, að þar væru áhöld uppi um heldur þvert á móti gefið því staðfaslega undir fótinn að þetta væri platan sem taflmennirnir sem Fischer og Spasskí fóru höndum áttust við á. Á það verður látið reyna við áfrýjun málsins.