Afnæming þjóðarinnar Oktavía Hrund Jónsdóttir skrifar 13. mars 2021 10:01 Afnæming (e. desensitisation) gerist þegar við yfir lengri tíma eða mörgum sinnum upplifum eða lendum í sömu aðstæðum sem í hvert skipti hafa minni og minni áhrif á okkur. Við afnæmumst atburðinum. Fyrir sum gerist það hratt. Núverandi skjálftahrinur eru gott dæmi. Okkur brá í byrjun við fyrstu skjálftana en núna, nokkrum vikum síðar, er óvissan ekki jafn mikil og fyrstu viðbrögð okkar eru ekki ótti heldur hugsum við með okkur - eða spáum fyrir - hversu stór þessi tiltekni var, eða hvort annar muni fylgja fljótlega. Afnæming getur verið hættuleg því hún getur hamlað viðbrögðum okkar við raunverulegri og verulegri vá eða breytt hugarfari okkar um hvað telst vera hættulegt. Íslenska þjóðin hefur búið við spillingu allt frá Sturlungatíð. Valdamiklar fjölskyldur stjórnuðu auðlindum og þróun landsins án afskipta langt inn í 20. öldina og þó Sturlungatíð hafi orðið að Engeyjartíð þá viðheldur mynstrið sér: samfélaginu er skipt niður í þau sem eiga og drottna og þau sem drottnað eru yfir. Að mörgu leyti bjó spillingin lengi við góð lífskjör á Íslandi. Þessi eyja lengst út í Norður-Atlantshafi er að mörgu leyti hættuleg fólki og dýrum og til þess að lifa af var samtryggingin okkur nauðsynleg. Það gat verið hættulegt að takast á við þau valdameiri og hætta á að enda í ónáð nágrannans því einangrun og útskúfun þýddi dauða. Þessi erfiða lífsbarátta gerði það beinlínis ómögulegt fyrir einstaklinga að lifa sjálfstæðu lífi og með reisn. Sú barátta og málamiðlarnir sem þurfti að gera okkar á milli til þess að sem flest gætu lifað af sést vel af sögu lands og þjóðar. Samtryggingin var okkur nauðsynleg því hinn valkosturinn myndi mögulega verða okkur að bana. Þessi samtrygging, sem getur verið falleg og byggð á samheldni, hefur því miður snúist upp í andhverfu sína í meðförum hinna valdameiri og er umvafin ótta, meðvirkni og kúgun og orðið góður jarðvegur fyrir spillingu sem heldur bara áfram að vaxa og dafna. Þrátt fyrir mörg framfaraskref þá hefur samtryggingin fylgt okkur til nútímans og með henni spillingin. Vissulega birtist spillingin okkur með mismunandi hætti en í grunninn er hún eins og hún var; sérhagmunagæsla þeirra sem telja sig í krafti ættartengsla, samfélagsstöðu eða kvótaeignar eiga meira skilið en einungis að vera undanskilin eftirliti, í landi með lögum búin til með undanþágum. Ég vil að eitt komi skýrt fram: spilling er margt og mikið meira en sá lagalegi texti sem löggjöf landsins kveður á um. Hún viðheldur sér í menningunni okkar og nýtur góðs af afnæmingu okkar gagnvart henni. Í henni felst gaslýsing, einelti, einangrun og útskúfun. Spillingin býr að mörgu leyti við sömu kjör og lífsviðurværi og áður fyrr. Við sjáum síendurtekið hvernig elíta landsins nýtir sér samtryggingu og tuddaskap til þess að takmarka aðgengi almennings að auðlindum þjóðarinnar. Við sjáum fyrir opnum tjöldum að greiðar eru gefnir og meðteknir, keyptir og seldir, og stjórnsýslan er byggð upp þannig að í stað þess að gagnast þeim valdaminni verður hún tól hinna valdameiri til að skapa tækifæri og gróða fyrir bestu vini elítunnar með peningum skattgreiðanda. Skattgreiðendur sem við vitum vel hver eru; þessi sem ekki voru nefnd í Panamaskjölunum. Eins og með jarðskjálftahrinuna þá spyrjum við ekki lengur hver er í sérhagsmunagæslu fyrir hvern heldur veltum við mögulega bara fyrir okkur hvort verið sé að nýta sér stjórnsýsluna í þetta skiptið til að endurgreiða gamlan greiða eða fjármagna greiða til að eiga inni ef þörf er á síðar. Þetta er bagalegt ástand fyrir þjóð sem gæti svo auðveldlega verið öðrum þjóðum til fyrirmyndar, en tekst samt alltaf að klúðra öllu áður en endamarkinu er náð, með ógagnsærri sérhagmunagæslu. Svo hvort eigum við að velja? Að komast inn í hitann og fá að taka þátt í greiðaviðskiptunum eða hafa hátt, standa keik og stolt og taka áhættuna að þurfa mögulega að takast á við spillinguna innan kerfanna okkar alein? Það þarf gríðalegt hugrekki til að standa með sjálfu sér og njóta ekki verndar hinna veldameiru í greiðakerfi elítunnar, en ég veit og hef séð á mínum starfsferli að engin manneskja stendur alein lengi því við sem berjumst gegn spillingu með meðal annars gangsæi og kröfu um valddreifingu stöndum aldrei alein lengi. Innan skamms koma raddir og hendur sem berjast við hlið okkar fyrir réttlæti fyrir fleiri en þeirra sem stjórna greiðakerfinu, kvótakerfinu og öllum hinum kerfunum sem á ógagnsæjan hátt er stjórnað af fólki sem efast ekki um rétt sinn til að stjórna. Aðhald er bráðnauðsynlegt til þess að tryggja áframhaldandi velsæld. Þetta á líka við um réttindabaráttu, stjórnsýslu og um afnæmingu þjóðarinnar gagnvart spillingu. Það er ekki nóg að tjá sig með gremju um ömurlegt ástand heldur þurfum við að taka saman höndum og vinna að þessu aðhaldi, þessum lýðræðislegu uppfærslum og upprætingu á spillingu á Íslandi, en á meðan hin valdameiri geta útskúfað og einangrað okkur, meinað okkur aðgengi að valdi og ákvarðanatöku og arðrænt þjóðina, þá er erfitt að ákveða hvar man byrjar. En trúðu mér kæri lesandi. Þú munt aldrei standa aleitt í baráttu lengi. Raddir og hendur munu koma þér til liðsauka innan skamms. Höfundur er frambjóðandi í prófkjöri Pírata í Reykjavík. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðun: Kosningar 2021 Píratar Oktavía Hrund Jónsdóttir Mest lesið Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Fyrstu jólin eftir ástvinamissi Anna Sigurðardóttir Skoðun Atvinnumál fatlaðra Ína Valsdóttir Skoðun „Þetta er ekki hægt, en það verður samt að gera þetta“ Arnar Þór Jónsson Skoðun Mýtan um sæstreng! Andrés Pétursson Skoðun Milljónerí Hannes Örn Blandon Skoðun Eldra fólk þarf Jóhann Pál sem félagsmálaráðherra – nema kannski þeir auðugustu Viðar Eggertsson Skoðun Bíp Bíp Bíp Ágúst Mogensen Skoðun Það er ekki nóg að vera klár stelpa/strákur/stálp Rakel Linda Kristjánsdóttir Skoðun Hvað er borgaraleg pólitík? Guðjón Heiðar Pálsson Skoðun Skoðun Skoðun Fyrstu jólin eftir ástvinamissi Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Skyndihjálp: Lykillinn að öruggara samfélagi Hildur Vattnes Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Það er ekki nóg að vera klár stelpa/strákur/stálp Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Kosningum lokið og hvað nú? Ólafur Ágúst Hraundal skrifar Skoðun „Þetta er ekki hægt, en það verður samt að gera þetta“ Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Mýtan um sæstreng! Andrés Pétursson skrifar Skoðun Kvennaárið 2025 Drífa Snædal skrifar Skoðun Bíp Bíp Bíp Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Samviskufrelsi heilbrigðisstarfsmanna ekki vandamál þegar kemur að dánaraðstoð Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Milljónerí Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Jólaskreytingafyllerí: Eru takmörk fyrir því hversu langt má ganga í jólaskreytingum? Hildur Ýr Viðarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er borgaraleg pólitík? Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Ríkisstjórn verðmætasköpunar Sigríður Mogensen skrifar Skoðun Þorlákshöfn - byggð á tímamótum Anna Kristín Karlsdóttir skrifar Skoðun Hagsmunamál fyrirtækjanna í stjórnarsáttmála Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Er lausnin í leikskólamálum að grafa undan atvinnuþátttöku og jafnrétti? Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Lýðræði hinna sterku Jón Páll Hreinsson skrifar Skoðun Bleikir hvolpar Darri Gunnarsson,Rósa Líf Darradóttir skrifar Skoðun Lifandi dauð! Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Það hafa allir sjötta skilningarvit Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Skoðun mín á alþingiskosningum 2024 Valgerður Bára Bárðardóttir skrifar Skoðun Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Skautaíþróttir í Reykjavík í dauðafæri - kýlum á stækkun Skautahallarinnar Bjarni Helgason skrifar Skoðun Hlustið á fólkið í skólunum? Dóra Þorleifsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægasta atkvæðið Kristbjörg Þórisdóttir skrifar Skoðun Nálgunarbann Fjölnir Sæmundsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Kosningasigur fyrir dýravernd Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Í morgun vöknuðum við á merkilegum tíma Silja Rún Friðriksdóttir skrifar Skoðun Hálft líf heimilislausra kvenna Kristín I. Pálsdóttir,Halldóra R. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Snúum samfélagi af rangri leið Finnbjörn A. Hermansson skrifar Sjá meira
Afnæming (e. desensitisation) gerist þegar við yfir lengri tíma eða mörgum sinnum upplifum eða lendum í sömu aðstæðum sem í hvert skipti hafa minni og minni áhrif á okkur. Við afnæmumst atburðinum. Fyrir sum gerist það hratt. Núverandi skjálftahrinur eru gott dæmi. Okkur brá í byrjun við fyrstu skjálftana en núna, nokkrum vikum síðar, er óvissan ekki jafn mikil og fyrstu viðbrögð okkar eru ekki ótti heldur hugsum við með okkur - eða spáum fyrir - hversu stór þessi tiltekni var, eða hvort annar muni fylgja fljótlega. Afnæming getur verið hættuleg því hún getur hamlað viðbrögðum okkar við raunverulegri og verulegri vá eða breytt hugarfari okkar um hvað telst vera hættulegt. Íslenska þjóðin hefur búið við spillingu allt frá Sturlungatíð. Valdamiklar fjölskyldur stjórnuðu auðlindum og þróun landsins án afskipta langt inn í 20. öldina og þó Sturlungatíð hafi orðið að Engeyjartíð þá viðheldur mynstrið sér: samfélaginu er skipt niður í þau sem eiga og drottna og þau sem drottnað eru yfir. Að mörgu leyti bjó spillingin lengi við góð lífskjör á Íslandi. Þessi eyja lengst út í Norður-Atlantshafi er að mörgu leyti hættuleg fólki og dýrum og til þess að lifa af var samtryggingin okkur nauðsynleg. Það gat verið hættulegt að takast á við þau valdameiri og hætta á að enda í ónáð nágrannans því einangrun og útskúfun þýddi dauða. Þessi erfiða lífsbarátta gerði það beinlínis ómögulegt fyrir einstaklinga að lifa sjálfstæðu lífi og með reisn. Sú barátta og málamiðlarnir sem þurfti að gera okkar á milli til þess að sem flest gætu lifað af sést vel af sögu lands og þjóðar. Samtryggingin var okkur nauðsynleg því hinn valkosturinn myndi mögulega verða okkur að bana. Þessi samtrygging, sem getur verið falleg og byggð á samheldni, hefur því miður snúist upp í andhverfu sína í meðförum hinna valdameiri og er umvafin ótta, meðvirkni og kúgun og orðið góður jarðvegur fyrir spillingu sem heldur bara áfram að vaxa og dafna. Þrátt fyrir mörg framfaraskref þá hefur samtryggingin fylgt okkur til nútímans og með henni spillingin. Vissulega birtist spillingin okkur með mismunandi hætti en í grunninn er hún eins og hún var; sérhagmunagæsla þeirra sem telja sig í krafti ættartengsla, samfélagsstöðu eða kvótaeignar eiga meira skilið en einungis að vera undanskilin eftirliti, í landi með lögum búin til með undanþágum. Ég vil að eitt komi skýrt fram: spilling er margt og mikið meira en sá lagalegi texti sem löggjöf landsins kveður á um. Hún viðheldur sér í menningunni okkar og nýtur góðs af afnæmingu okkar gagnvart henni. Í henni felst gaslýsing, einelti, einangrun og útskúfun. Spillingin býr að mörgu leyti við sömu kjör og lífsviðurværi og áður fyrr. Við sjáum síendurtekið hvernig elíta landsins nýtir sér samtryggingu og tuddaskap til þess að takmarka aðgengi almennings að auðlindum þjóðarinnar. Við sjáum fyrir opnum tjöldum að greiðar eru gefnir og meðteknir, keyptir og seldir, og stjórnsýslan er byggð upp þannig að í stað þess að gagnast þeim valdaminni verður hún tól hinna valdameiri til að skapa tækifæri og gróða fyrir bestu vini elítunnar með peningum skattgreiðanda. Skattgreiðendur sem við vitum vel hver eru; þessi sem ekki voru nefnd í Panamaskjölunum. Eins og með jarðskjálftahrinuna þá spyrjum við ekki lengur hver er í sérhagsmunagæslu fyrir hvern heldur veltum við mögulega bara fyrir okkur hvort verið sé að nýta sér stjórnsýsluna í þetta skiptið til að endurgreiða gamlan greiða eða fjármagna greiða til að eiga inni ef þörf er á síðar. Þetta er bagalegt ástand fyrir þjóð sem gæti svo auðveldlega verið öðrum þjóðum til fyrirmyndar, en tekst samt alltaf að klúðra öllu áður en endamarkinu er náð, með ógagnsærri sérhagmunagæslu. Svo hvort eigum við að velja? Að komast inn í hitann og fá að taka þátt í greiðaviðskiptunum eða hafa hátt, standa keik og stolt og taka áhættuna að þurfa mögulega að takast á við spillinguna innan kerfanna okkar alein? Það þarf gríðalegt hugrekki til að standa með sjálfu sér og njóta ekki verndar hinna veldameiru í greiðakerfi elítunnar, en ég veit og hef séð á mínum starfsferli að engin manneskja stendur alein lengi því við sem berjumst gegn spillingu með meðal annars gangsæi og kröfu um valddreifingu stöndum aldrei alein lengi. Innan skamms koma raddir og hendur sem berjast við hlið okkar fyrir réttlæti fyrir fleiri en þeirra sem stjórna greiðakerfinu, kvótakerfinu og öllum hinum kerfunum sem á ógagnsæjan hátt er stjórnað af fólki sem efast ekki um rétt sinn til að stjórna. Aðhald er bráðnauðsynlegt til þess að tryggja áframhaldandi velsæld. Þetta á líka við um réttindabaráttu, stjórnsýslu og um afnæmingu þjóðarinnar gagnvart spillingu. Það er ekki nóg að tjá sig með gremju um ömurlegt ástand heldur þurfum við að taka saman höndum og vinna að þessu aðhaldi, þessum lýðræðislegu uppfærslum og upprætingu á spillingu á Íslandi, en á meðan hin valdameiri geta útskúfað og einangrað okkur, meinað okkur aðgengi að valdi og ákvarðanatöku og arðrænt þjóðina, þá er erfitt að ákveða hvar man byrjar. En trúðu mér kæri lesandi. Þú munt aldrei standa aleitt í baráttu lengi. Raddir og hendur munu koma þér til liðsauka innan skamms. Höfundur er frambjóðandi í prófkjöri Pírata í Reykjavík.
Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
Eldra fólk þarf Jóhann Pál sem félagsmálaráðherra – nema kannski þeir auðugustu Viðar Eggertsson Skoðun
Skoðun Samviskufrelsi heilbrigðisstarfsmanna ekki vandamál þegar kemur að dánaraðstoð Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Jólaskreytingafyllerí: Eru takmörk fyrir því hversu langt má ganga í jólaskreytingum? Hildur Ýr Viðarsdóttir skrifar
Skoðun Er lausnin í leikskólamálum að grafa undan atvinnuþátttöku og jafnrétti? Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar
Skoðun Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar
Skoðun Skautaíþróttir í Reykjavík í dauðafæri - kýlum á stækkun Skautahallarinnar Bjarni Helgason skrifar
Kristrún, Þorgerður og Inga: Framtíð Íslands - Ykkar tími er komin! Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
Eldra fólk þarf Jóhann Pál sem félagsmálaráðherra – nema kannski þeir auðugustu Viðar Eggertsson Skoðun