Líf í tískutuskunum

@Mark.Meginmál Upphafsstafur:Íslenski tískuvörumarkaðurinn hefur tekið stakkaskiptum á undanförnum árum. Ekki einungis þar sem alþjóðlegar keðjur hafa haldið innreið sína á markaðinn, heldur einnig vegna þess að innlendum tískuvöruverslunum af öllum stærðum og gerðum hefur fjölgað verulega. Smærri verslanir sem selja íslenska sem erlenda hönnunarvöru í dýrari kantinum dafna vel. Þær virðast falla vel í kramið, bæði hjá nýjungagjörnum Íslendingum og erlendum ferðamönnum. Þá má ekki gleyma verslunum með gömul föt sem lifa góðu lífi og blanda nú oftar en ekki íslenskri hönnun við vöruframboð sitt, með góðum árangri.

Þessar verslanir er fyrst og fremst að finna í miðbæ Reykjavíkur. Í verslunarmiðstöðvunum styrkja hins vegar stærri aðilar tískumarkaðarins stöðu sína. Stærstu keðjurnar opna nýjar verslanir hver í kapp við aðra í Kringlunni og í Smáralind. Og íslenski markaðurinn virðist geta tekið endalaust við.

NTC og Högum sent bréfTvö fyrirtæki gnæfa yfir hin í stærð og umsvifum. Keðjurnar NTC og Hagar reka hvor um sig um tuttugu verslanir á höfuðborgarsvæðinu, flestar þeirra í Kringlunni og Smáralind. Þessi félög eru óumdeilanlega áhrifamest á íslenska fatamarkaðnum. Eins og greint var frá í Markaðnum í síðustu viku opnaði NTC nýverið deild innan Debenhams, sem er í eigu Haga. Það vakti spurningar um hvort eðlilegt sé að tveir af stærstu keppinautum á markaðnum vinni saman með þeim hætti.

Samkeppniseftirlitið hefur skrifað NTC og Högum bréf þar sem óskað er frekari upplýsinga um samstarfið. Í bréfi eftirlitsins er óskað eftir sjónarmiðum tískukeðjanna svo og upplýsingum um samninga og annað sem tengist samstarfinu. Svara er að vænta í næstu viku.

Telji Samkeppniseftirlitið að nauðsynlegt sé að skoða samstarfið frekar, kemur tíunda grein samkeppnislaga til skjalanna. Hún fjallar um samkeppnishamlandi samstarf fyrirtækja og tekur meðal annars til þess þegar keppinautar á sama sölustigi koma sér saman um verð eða skipta upp mörkuðum. En hún getur verið enn víðtækari en það. Nægir að samvinna fyrirtækjanna sé á einhvern hátt samkeppnishamlandi, til að eftirlitið geti beitt tíundu greininni.

Ekki undir smásjánniGuðmundur Sigurðsson, aðstoðarforstjóri Samkeppniseftirlitsins, segir eftirlitið ekki fylgjast nánar með tískumarkaðnum en öðrum. Síðast hafi hann verið tekinn sérstaklega til skoðunar þegar Hagar keyptu félögin Res og Íshöfn sem áttu Karen Millen, Ware­house, Shoe Studio, Whistles og All Saints annars vegar og Oasis, Coast og Changes hins vegar. „Þá töldum við, eftir ítarlega skoðun, ekki ástæðu til að hafa nein afskipti af þeim samrunum. Við mátum stöðuna svo að ekki væri um markaðsráðandi stöðu að ræða," segir Guðmundur. „Að öðru leyti höfum við ekki beint sjónum okkar sérstaklega að þessum markaði." Hann tekur fram að þótt óskað hafi verið eftir upplýsingum frá Högum og NTC, geti allt eins verið að ekkert óeðlilegt sé við þeirra samstarf. „Við teljum þó ástæðu til að kíkja á þetta, sérstaklega með hliðsjón af því að þetta eru stórir aðilar á íslenska markaðnum."

Hörð samkeppni á ÍslandiÖllum þeim kaupmönnum sem leitað var til eftir áliti um stöðuna á íslenska tískumarkaðnum ber saman um að á Íslandi ríki mikil og hörð samkeppni. Breytingar á vísitölu neysluverðs annars vegar og útgjaldarannsókn Hagstofu Íslands hins vegar eru helstu heimildir Hagstofunnar um verðþróun hér á landi. Þær benda báðar til þess að kaupmennirnir hafi rétt fyrir sér.

Þannig hefur hlutfall eyðslu heimilanna í skó og föt farið lækkandi á undanförnum árum. Árið 2005 eyddi meðalfjölskyldan, sem er tveir og hálfur einstaklingur, um 16.500 krónum á mánuði í föt og skó á Íslandi. Nýrri tölur eru ekki komnar fram en samkvæmt upplýsingum frá Hagstofunni voru þær á svipuðu róli á síðasta ári, þrátt fyrir töluverðar verðhækkanir á öðrum neysluvörum.

Verð á fötum og skóm hefur því ekki hækkað í sama hlutfalli og aðrar neysluvörur. Að sögn Guðrúnar Jónsdóttur, sérfræðings hjá Hagstofu Íslands, má hugsanlega rekja það til þess að samkeppni hafi verið mikil á markaðnum. „Þær vörur sem seldar eru á fatamarkaðnum eru meira og minna innfluttar. Þær ættu því að taka á sig sömu gengissveiflur og aðrar vörur. Verð á fatnaði hefur hins vegar verið nokkuð stöðugt og frekar farið lækkandi. Það getur verið vísbending um mikla samkeppni."

Þróun á vísitölu neysluverðs bendir í sömu átt. Milli maímánaða 2006 og 2007 voru verðhækkanir á skóm og fatnaði 3,7 prósent en almennt verðlag hækkaði um 4,6 prósent. Maí er hér tekinn sem dæmi þar sem sá mánuður er jafnan álitinn nokkuð „venjulegur" í þeim skilningi að þá eru yfir­leitt ekki útsölur og engir hátíðardagar. Á tímabilinu milli maí 2005 og 2006 lækkaði verð á fatnaði og skóm um 2,7 prósent á meðan almennt verðlag hækkaði um 7,6 prósent. Líklega má rekja það til þess að Hagar komu inn á tískumarkaðinn af krafti á þessum tíma með kaupunum á rekstri verslananna Oasis, Coast, Changes, Karen Millen, Warehouse, Shoe Studio, Whistles og All Saints í Kringlunni. „Þekkt er að svona lagað geti haft áhrif á markaðinn strax, jafnvel áður en breytingarnar eiga sér stað. Þá er greinilegt að markaðurinn er að búa sig undir samkeppnina," segir Guðrún.

Lagskiptur markaðurTil að meta stöðu fyrirtækja á markaði er nauðsynlegt að geta lagt mat á markaðshlutdeild þeirra. Að því er ekki hlaupið á tískumarkaðnum. Afar misjafnt er við hvaða viðmið er stuðst, auk þess sem flestir eru tregir til að leggja mat á eigin hlutdeild. Þegar fatamarkaðurinn var síðast til skoðunar hjá Samkeppniseftirlitinu var meðal annars byggt á sjónarmiðum keppinauta Haga. Þá voru færð fyrir því rök að fatamarkaðurinn væri afar lagskiptur og þar væri í raun um marga markaði að ræða. Fólk leitaði ekki til verslana sem sérhæfa sig í fínum merkjum í leit að ódýrum flíkum og öfugt.

Ekki er með einföldum hætti hægt að leggja mat á markaðshlutdeild þeirra fyrirtækja sem leika stærstu hlutverkin á íslenska tískumarkaðnum. Sumir fullyrða að samanlögð markaðshlutdeild NTC og Haga sé um 75 prósent af tískumarkaðnum. Aðrir telja þá tölu allt of háa. Hún vanmeti mjög styrk smærri verslana á íslenska markaðnum.