Ekki benda á mig

Ársfundur Seðlabankans er virðuleg samkoma. Þar skiptast á skoðunum formaður bankastjórnar Seðlabankans og forsætisráðherra. Mættir eru ríkisstjórnin, bankaráð bankans og starfsmenn hans.

Allir helstu forkólfar fjármálalífsins mæta og hlýða á boðskapinn. Þetta eru samkomur hinna háttvísu og menn fara fínt í að gagnrýna hver annan á slíkum samkomum. Hagstjórn og leiðir til jafnvægis í þjóðarbúskapnum eru flókin mál og því fátt eðlilegra en að menn skiptist á skoðunum um slík mál. Að vel takist til varðar alla landsmenn.

Sökum háttvísinnar og kurteislegrar rökræðu þarf oft að lesa á milli línanna í málflutningnum. Í ár má segja að yfirskriftin hafi verið: Ekki benda á mig! Forsætisráðherra sagði ekki benda á mig þegar leitað er orsaka þenslunnar. Styrking krónunnar er vaxtahækkunum Seðlabankans að kenna. Lánsfé streymir inn í landið og styrkir krónuna vegna vaxtamunarins. Halldór benti á að innstreymi erlenda fjárins vægi mun þyngra í styrkingunni, en innstreymi vegna fjárfestinga í stóriðju.

Birgir Ísleifur sagði hins vegar að ekki þýddi að benda á Seðlabankann. Hann væri að bregðast við þenslunni sem væri vegna stóriðjuframkvæmda og aukinna útlána vegna íbúðakaupa sem aftur væri Íbúðalánasjóði (lesist ríkinu) og bönkunum að kenna. Bankarnir svara og segja: Ekki benda á mig. Við urðum að bregðast við þegar Íbúðalánasjóður boðaði 90 prósenta lánin, annars hefðum við orðið undir í samkeppninni. Bankarnir eru fullir af peningum sem þeir verða að koma í vinnu ef hluthafarnir eiga ekki að verða fúlir. Hlutafarnir vilja auðvitað ekki að bent sé á þá. Þeir geri bara kröfu um það að fá arðsemi af fjárfestingu sinni.

Forsætisráðherra sagði líka að ríkið hefði staðið sig vel í að halda aftur af útgjöldum. Sveitarfélögin væru hins vegar að auka útgjöld sín. Sveitarfélögunum er hins vegar vandi á höndum þegar eftirspurn eftir húsnæði eykst og menn fá skammir fyrir lóðaskort. Þá þarf að auka útgjöld vegna lóðaframkvæmda. Svo þarf að byggja nýjan leikskóla og skóla fyrir nýja íbúa í nýbyggðu hverfi. Sveitarfélögin eiga því bágt með að halda aftur af útgjöldunum í núverandi þenslu. Þau mættu hins vegar reyna meira og gætu sparað talsvert með því að sameinast.

Seðlabankinn bendir aftur á Íbúðalánasjóð. Hlutverk hans þurfi að endurskilgreina svo hann hætti að keppa við bankana.

Svona kasta menn á milli sín þensluboltanum í umræðunni um hagstjórnina. Stóriðjan er náttúrlega það sem ýtir þenslunni af stað. 90 prósenta lánin ýttu svo bönkunum af stað og skattalækkanirnar klingja undir og hefa deig verðbólgunnar enn frekar.

Seðlabankinn verður að hækka vextina til að sporna gegn þenslunni meðan íslenska eyðsluklóin hans Margeirs Péturssonar kaupir sér lúxusjeppa frá Ameríku. Vill fá hann strax, þó hún ætli líka með tvær risaferðatöskur á mann í fjölskyldunni til Florída í sumarfrí. Loftkældu mollin eru svo notaleg svona þegar sólin er hæst á lofti þarna í Florída. Svo er komið heim með fullar töskur af raftækjum, fötum og skóm keyptar fyrir útsöludollara. Eyðsluklóin segir auðvitað líka ekki benda á mig. Ég greip bara tækifærið, endurfjármagnaði yfirdráttinn með fjörtíu ára láni (yfirdrátturinn er reyndar aðeins byrjaður að tikka aftur), nýtti mér þennan hagstæða dollara og er loksins komin á almennilegan bíl.

Auðvitað eiga allir að vera ábyrgir og skynsamir. Staðreyndin er hins vegar sú að ábyrgð á hagstjórn hvílir á stjórnvöldum. Þau marka efnahagsstefnuna og það sem hinir gera eru einfaldlega viðbrögð við því umhverfi sem er hverju sinni. Einstaklingar hegða sér í samræmi við tækifæri sín. Fyrirtæki og bankar reyna að hámarka arð sinn og styrkja samkeppnisstöðu sína. Bankarnir eru í samkeppni á frjálsum markaði og stjórmálamenn geta ekki lengur beitt þá þrýstingi í gegnum pólitískt skipuð bankaráð.Sveitarfélögin reyna að bregðast við kröfum íbúanna og Seðlabankinn tekur vaxtaákvarðanir í samræmi við ástandið í efnahagslífinu. Þessir aðilar geta með þokkalegri samvisku sagt að ekki sé rétt að benda á þá. Fyrir ríkisstjórn dugar hins vegar ekki að hrópa: Ekki benda á mig! Og ekkert frekar þótt hrópað sé oft og hátt.

Hafliði Helgason -[email protected]